EEN EENVOUDIG MAN
OONHUYSHV
door Godfried Bomans
Rond de Kansel
H
4
ELSEVIERS WEEKBLAD
Zaterdag 6 Februari l-ft&A
HANDGEKNOOPTE
BRITS-INDISCHE KARPETTEN
3 10 x 2.30 I 425-
2.70 3.60 I 595-
Ziet onze etalages
terwijl buiten, in de wijde omarming van het Sint Pietersplein, een mfhioen
mensen in een donderend gejuich uitbarsten
De Christelijke vrijheid
Men mag, waarschuwt prof. dr G. Bnil-
x'vrrneerd Week-
t verkeerd
de
uit wait hij door luidspreker en televisie
scherm aan ons volk te bieden heeft."
Ontwijdende populariteit
Het weekblad In cle Waagschaal bevat
een besohouwing van de heert Anton B.
Lam, waarin deze protesteert tegen de wijze
waarop sommige predikanten de jeugd wil
len vangen. De jonge mensen, die in de
"•rk komen, moeten volgens hem niet meer
volstaan met tè zeggen ,,'t Was
f „Die vent preekt fris!", want,
..het gaat om een sacraal
•tale mens bij in 'het
ip het spel gezet
-r\ beslissing, die
-len met de
inrdat
„Si, si, Monsignorc", zei hij zacht, „zeg aan
dc kardinaal-deken, dat hij me een dienst I
bewijst door niet meer aan me te denken."
En toen kwamen mij spontaan dc woorden
over de lippen: „Emirtenza, si faccia corag-
gio: il Signorc l'aiutera''. De kardinaal be
zag mij lang en opmerkzaam met zijn diepe
blik en antwoordde: „Grazie, grazic! Dit j
was mijn eerste ontmoeting met kardinaal
Sarlo. Toen ik de kapel verliet, wist ik dat
ik met een heilige gesproken had."
-s-gssg-s-
De toekomstige staatssecretaris van Pius
X drukt zich hier tegelijk vermetel en
voorzichtig uit. Hij zegt, met een heili
ge verkeerd te hebben. Dit is vermetel. Hij
zegt evenwel niet, dat hij de indruk had de
opvolger van Leo XIII ontmoet te hebben.
Dit is voorzichtig. Want inderdaad, zulks
was nog geenszins zeker. Zo zag het ook
kardinaal Ferrari. Deze besloot, samen met
enige gezagvolle Eminenties, dc zaak wat
krachtiger aan te pakken. In de Acta van
Zaligverklaring ligt de tragi-komische sa
menzwering voor ons.
Ferrari: „Goed, gaat u dan maar naar
Venetië terug. Maar tot uw dood zal de
wroeging om dit besluit u kwellen." Sarto:
„La responsibilita del Papato troppo for-
midabile." Ferrari: „Ontzettender dan het
Pausschap is dc weigering het op zich te ne
men." Sarto „Ik ben oud. Ik zal onder die
last bezwijken." Ferrari: „Denk dan aan wat
Caïphas zegt: laat één mens sterven, zodat
dc anderen behouden blijven." Hier valt
kardinaal Satolli in: „Neem het aan! U
moet het aannemen! God wil het, de Se
naat van de Kerk vraagt hel. het heil van de
Christenheid eist het!" Sarto: „Ik heb be
loofd, dat ik levend of dood in Venetië zal
terugkomen."
Satolli neemt nu zijn toevlucht tot een
allerzonderlingst argument, dat echter Sar
to, begaan met het lot van zijn medemensen,
in het hart raakt: „Zeer juist, Eminentie. Dc
treinen zijn gevaarlijk en u zult misschien
onderweg verongelukken. Dit kan een straf
voor u persoonlijk zijn. Hoe wilt u de dood
van uw mede-passagiers verantwoorden?"
Sarto: „Zegt u mij alstublieft zulke dingen
niet, ze doen mijn bloed bevriezen." Satolli:
„Ik zeg ze u alleen, omdat u weigert Paus
te worden." Hierop zwijgt kardinaal Sarto.
Hij heft langzaam zijn betraand gezicht om
hoog en zegt„Sia fatta la volonta di Dio."
De volgende morgen. Dinsdag 4
Augustus, krijgt hij 50 stemmen.
De overige kardinalen slaan hun
baldakijnen neer en richten hun blik
op de ene zetel, waarboven de troon
hemel blijft opgeheven. Allen staan op.
Van buiten, gedempt door de eeuwen
oude muren, dringt de verre orkaan
door van duizenden mensen, die de
witte rook gezien hebben. Sarto blijft
zitten, de handen op de knieën, de ogen
naar de grond gericht.
Hij beeft over het gehele
lichaam. De kardinaal-deken
treedt nu naar voren en stelt
de beslissende vraag, die
sinds Petrus tweehonderd en
achtenvijftig maal geklonken
heeft: „Neemt gij "dit aan?"
Alleen door het jawoord hierop en door
niets anders wordt men bekleed met de
ontzettende macht en de ontzettende een
zaamheid van het Pausschap. Alleen hier
door wordt men vader van vijfhonderd
millioen gelovigen en de drager van hun
aller leed. De lippen van de man, die zo
zielsgraag een platlelandspricster had wil
len zijn, trillen. Het duurt even, voor hij
antwoord geeft. Maar dan komt het
„Als deze kelk aan mij niet voorbij kan
gaan, dan geschiede Gods wil. Accetto
il Pontificato come una crocc." Ik aan
vaard het Pausschap als een kruis; Op
hetzelfde ogenblik slaat het grote uur
werk van dc Sint Pietcr kwart voor
twaalf. Dc lijdensweg van Pius X is be
gonnen.
Wordt vervolgd)
LEIDSESTRAAT 73-75 PRINSENGRACHT 709-713 AMSTERDAM
„Zalig de nederigen van harte,
want zii zullen verheven worden."
In de onmetelijke ruimte van de Sint
Pieter, waar de mensen als nietige in
secten verloren gaan, is één plekje, dat
bijna intiem kan genoemd worden. Het is
de kapel van de Presentatie, links van de
koorkapel der Kanunniken. Het ruikt er
naar bloemen en wierook, er branden
kaarsen en er knielen altijd wel mensen,
die soms een ruikertje bij zich hebben,
dat ze bij het opstaan grandioos naar
voren gooien. Tijdens het bidden houden
ze de ogen strak gevestigd op een glazen
schrijn w.ant hierin ligt, duidelijk zicht
baar, met het gezicht en de gemuilde
voetpunten rechtstandig omhoog, een
man, die velen hunner persoonlijk ge
kend hebben. Het is Paus Pius X, gestor
ven op 20 Augustus 1914. Eén-en-dertig
jaar lang lag hij in de grotten onder de
Sint Pieter. naast zijn onafscheidelijke
staatssecretaris Merry del Val, tot hij op
9 Maart 1945 hierheen gebracht werd.
Zaterdag 29 Mei a.s. zal zijn rust opnieuw
gestoord worden. Op die dag wordt de
dode Vredespaus in triomf door de reus
achtige basiliek gedragen, terwijl builen
op het Sint Pietersplein een millioen men
sen in een donderend gejuich uitbarsten.
Vanaf dat ogenblik zal het laatste spoor
van Giuseppe Sarto, de-^arme zoon van
een arme gemeentebode in Riëse, zijn
weggewist en zijn persoon in de geschie
denis blijven voortleven als de Heilige
Paus Pius de Tiende.
Het is om verschillende redenen wense
lijk de aandacht op deze naderende gebeur
tenis te vestigen. Vooreerst is het, in tegen
stelling tot wat veelal wordt aangenomen,
zeldzaam als een Paus wordt heilig ver
klaard. De laatste, wie dit te beurt viel,
was de Dominicaan Pius V, die in 1572
stierf en in 1712 tot de eer der altaren ver
heven werd. Vervolgens was Giuseppe Sar
to van afkomst een eenvoudige jongen. De
laatste Paus, die uit het volk is voortgeko
men, was tot nu toe Sixtus V geweest, die
in 1590 stierf. Ten slotte kenmerkt het elf
jarig pontificaat van Pius X zich door maat
regelen, die voor de katholieke kerk van
diep ingrijpende betekenis zijn gebleken, zo-
Giuseppe Melcliior, voorheen kardinaal Sarto,
zijn verkiezing tot Paus Pius X
als de vervroeging van de H. Communie, de
veroordeling van het. modernisme en dc co
dificatie van het kerkelijk recht. Wij noemen
hier slechts de meest saillante punten uit
Zijn werkzaam bestuur.
Wat is eigenlijk een heiligverklaring?
Zonder u mee te voeren in de fines
ses van een materie, die u wellicht
vreemd, zo niet antipathiek is, lijkt het toch
nuttig vooraf een misverstand op te helde
ren, dat veelal een juist begrip van dc zaak
in de weg staal. Het is niet zo, dat door een
uitspraak van de Paus plotseling iemand hei
lig wordt. De Paus kan, evenmin als wie
ook op aarde, een sterveling in die zin hei
lig verklaren. Wel kan Hij een klaarblijke
lijk beslaande toestand van gelukzaligheid
bevestigen en voor zeker verklaren. Deze
klaarblijkelijkheid wordt in een proces, dat
zich over meerdere decenniën kan uitstrek
ken en waarbij het léven van de betrokken
persoon het voorwerp is van een minutieus
onderzoek, als het ware bewezen. Aan de
voorwaarden van dit bewijs is ook de Paus
gehouden, waarna echter zijn uitspraak als
bindend wordt beschouwd. Vanaf dat ogen
blik is zulk-een heilige, die de ChristNjj
deugden op heldhaftige
heeft, een voorbeeld ter
'oprsoraak in de henu
slechts de ervaring van een zielzorger bezat.
Hij vertoont daar ook alle trekken van: een
innige goedheid, behoefte aan persoonlijk
contact, deernis met ongelukkigen, gepaard
aan een soort humor, die men het best als
bonhomie kan omschrijven en voorts een
oprechte afkeer van alles, wat naar praal en
waardigheid zweemde. Met stijgende ontzet
ting had de eenvoudige man, die hel liefst
als herder door de straten van zijn parochie
liep, de kleurwisselingen van zijn soutane
gevolgd en bad God, dat het kardinaalspur
per de laatste verandering zou zijn, die hij
zijn kleermaker moest opdragen. Zijn bede
werd niet. verhoord.
Zijn gehele leven is, wat zijn persoonlijke
wensen betreft, één odyssee van niet-ver-
hoorde gebeden: telkens als de diep verstor
ven priester verneemt, dat hem een nieuwe
promotie is toegedacht, barst hij in tranen
uit en smeekt zijn oversten, hem toch voorbij
te zien. En het is juist deze deugd van ne
derigheid, die hem onhoudbaar voortstuwt,
van kleur naar kleur, tot hem het wit van de
Pauselijke soutane wordt omgeworpen. De
parado van zijn leven is, dal juist dit op
recht niet-willen hein voorbestemde het te
worden. Hij had in zijn heilige argeloosheid
niet door, dat zijn voortdurende ootmoed
hem sneller voorljoeg'dan de felste ambitie
had kunnen bewerken. Bijna tragisch komt
dit uit op het gedenkwaardig conclaaf van
1903, dat hem tol de hoogste waardigheid
verhief.
Dit conclaaf mag inderdaad gedenkwaar
dig genoemd worden. Het is de laatste Paus
keuze, waaromtrent wij nauwkeurig zijn in
gelicht, omdat de man, die er als gekozene
uit te voorschijn kwam. aan de deelnemers
van alle volgende conclaven dc zwijgplicht
oplegde. Tevens maakte hij, in dezelfde
Breve, een herhaling van het incident, dat
zich daarbij voordeed, onmogelijk. Merk
waardig is ook de curve der stemmen, die
dc laagst genoteerde der drie „papabiles"
ten slotte ver boven dc vereiste 2/3 meer
derheid uithief. Doch lopen wij de uitslag
niet vooruit.
Op 20 Juli 1903 stierf Paus Leo XIII en
vrijwel terstond begaven zich de drie
en zestig toen levende kardinalen uit
alle delen der wereld naar Rome. Ook dc
Patriarch van Venetië besteeg zijn gondel en
voer door de Canal Grande naar het station.
Hij had een retourbiljet op zak en zijn laat
ste woorden, in antwoord op
de duizendstemmige kreet
„Torni presto, Eminenza!"
iuidden „Vivo o morto ritor-
nerö!" Geen ogenblik kwam
de mogelijkheid in hem op,
dat hij deze belofte niet ge
stand zou doen. Of toch?
Toen de trein dc Ponte dclla
Laguna over ratelde en hij
voor het laatst een blik op
zijn geliefde stad wierp,
wendde hij zich af van het
coupéraam en weende. Niet
temin trad hij het Conclaaf
binnen met een klein linnen
koffertje, zoals iemand bij
zich heeft, die een week van
huis blijft. Daar zat ook de
half voltoojde preek in, die
hij zich voorstelde hier af te
maken en die hem een paar
dagen ialer noopte tot het
volgende telegram „La nota
persona non puö intervenire
alia resta per sopravennuto
impego" (de bedoelde per
soon kan wegens plotseling
opgekomen verplichtingen
niet aan het feest deelnemen).
Galgenhumor. Want kardi
naal Sarto heeft tijdens de
vier dagen van het conclaaf
ontzettend geleden.
Het begon bemoedigend.
De naast hem zittende kardi
naal Lécot, aartsbisschop van
Bordeaux, boog zich naar hem toe en fluis
terde:
„Van welk diocees is Uwe Eminentie
aartsbisschop?"
„Non parlo francesc," fluistert kardinaal
Sarto terug.
„Van waar komt U dan?" vroeg hierop
de Fransman in het Latijn.
„Van Venetië."
„U bent dus Patriarch van Venetië?"
„Zeker."
„Maar als Uwe Eminentie geen Frans
spreekt, dan kunt U ook geen Paus worden,
want een Paus moet Frans kennen."
Hierop gaf Sarlo geen direct antwoord.
Hij ging recht zitten en sprak zacht en opge
togen voor zich heen: „Non sum papabilis,
non sum papabilis, Deo gratias
Dc uitslag van de eerste stemming op Za
terdagochtend 1 Augustus scheen die zeker
heid te bevestigen. Wij geven hier alle na
men, om ons bij dc volgende stemmingen tot
de hoofd-candidalcn te beperken: Rampol-
la 24. Golti 17, Sarlo 5, Scrafino 4,
Orcglia 2. Capccclatro 2, Di Pietro 2,
Agliardi 1, Cassetta 1, Portanova 1, Segna
1, Tripepi 1.
erhiel' zich en sprak namens Keizer Franz
Josef van Oostenrijk-Hongarijc zijn be
zwaar legen de persoon van Rampolla uit.
Deze interventie van wereldlijke zijde, sinds
lang in onbruik geraakt en juist daardoor
nimmer uitdrukkelijk afgeschaft, bracht het
college in hevige beroering. Majestatisch
was het antwoord van Rampolla zelf, die
onmiddellijk overeind rees met de volgende
verklaring:
„Levendig betreur ik de ernstige beledi
ging, die door een wereldlijke instantie aan
de vrijheid der Kerk en de waardigheid van
dit Heilig College is aangedaan. Ik protes
teer hiertegen met kracht (protesto energi-
camente). Wat voorts mijn bescheiden per
soon betreft, verklaar ik dat niets eervollers
of aangenamers mij had kunnen te beurt
vallen (che niente di piu onorato c di piü
gradito poteva avvenirmi)".
Sarto mocht hopen, dat de algemene ver
ontwaardiging cle papieren van Rampolla
zou doen stijgen en een-ogenblik schccn dit
zo: Bij de stemming van Zondagmiddag had
deze ccn stem meer (30). Doch Sarto zelf
was tot24 gerezen. Hij werd doods
bleek. Radeloos zag hij in hel rond en be
gon met horten en stoten te spreken. Dc
woorden zijn in de Acta van het proces van
Zaligverklaring bewaard gebleven:
„Eminenties... mijn geweten dwingt
mij IJ iets mede te delen... ik btfzweer
U, dat ik geen kwaliteiten bezit om Paus
te worden... ik heb ze niet. gelooft U mij,
ik heb ze niet... het is Uw plicht. Uw
dure plicht aan een ander te denken...
vergeet mij... sono indegno! sono inca-
pace!"
Niemand sprak. En toen beging kardi
naal Sarlo de providentiële vergissing, die
hem regelrecht op de Heilige Stoel bracht.
Hij begon uit te leggen, waarom hij on
waardig was. En dc redenen, die hij daar
toe aanvoerde, gaven, aldus dc ooggetuige
Kardinaal Gibbons, aartsbisschop van Balti
more, blijk van zulk een diep inzicht in dc
vereisten lot deze waardigheid, dat hij onge
wild zijn candidatuur slechts versterkte. Al
len begrepen, dat dit de man was, die het
inderdaad worden kon. Dc stemming van
Maandagochtend bracht hem op 27, tegen
24 van Rampolla, waarna de middagcijfers
35 tegen 16 aanwezen. Buiten, op het Sint
Pietersplein, stond zwijgend de enorme
mensenmenigte en zag voor het laatst dc
zwarte rookpluim der met stro verbrande
stembiljetten uit de schoorsteen der Sixtijn
se kapel komen. Morgen, Dinsdagochtend
4 Augustus, zou een witte pluim de nieuwe
Paus verraden. Althansals kardinaal Sar
to zijn kruis aanvaardde. Doch hij weigerde.
Het is bij mijn weten in de geschiedenis
der Katholieke Kerk niet voorgekomen, dal
ccn gekozen Paus weigerde zich bij de be
slissing van het Conclaaf neer te leggen,
doch hij kan dit doen. En Sarto deed het. Of
liever, dit was zijn vast besluit. Op alle aan
dringen. zelfs van de meest eerbiedwaardige
kardinalen, had hij slechts één antwoord,
ccn jammerklacht: „Lasciatcmi ritornare
tra i mici Vcneziani chc mi aspetlano (Laat
mij tóch terugkeren naar mijn Veneliërs, die
op mij wachten)". De toestand begon kritiek
te worden.
et is op dit ogcnblik^dat Raffaclc Merry
del Val, de grote vriend van de lockom-
Paus, voor het eerst in diens leven
