Een boom vol appels in de winter
Maak van eten geen machtsstrijd
Mensen
19
„Tekening laat zien wat kind op een andere manier niet kan uiten
wijzer
Reformatorisch Dagblad vrijdag 25 januari 2008 PAGINA
Het lijkt een heel gewone tekening.
Een boom met appels, in de stam zit
ergens-in het midden een gat. Een
uil loert door de opening. Pedagoge
Froukje Zijlstra (55) uit Moergestel
ziet er meer in: „Dit is duidelijk een
kindje dat een trauma heeft opgelo
pen." Iedere tekening is volgens haar
uniek. „Deze boom zou iemand an
ders nooit precies zo hebben kunnen
maken. Dat is het mooie."
Mariska Dijkstra-Wolters
Een tekening in de prullenbak gooien
is volgens pedagoge Zijlstra uit den
boze. Maar die te lang laten hangen ook.
„Een tekening is een weergave van een
levensverhaal van een kind. Het is een
momentopname, want een kind ont
wikkelt zich. Razendsnel. Een tekening
van een paar maanden oud toont dan
ook een heel ander verhaal dan een te
kening die vandaag is gemaakt. Zelfs een
paar dagen maakt al verschil."
Zijlstra noemt zich behalve pedagoog
ook kindertekeningenanalist. Dat houdt
concreet in dat ze kinderen tekeningen
laat maken en daaruit informatie over
het kind haalt. „Omdat jonge kinderen
nog heel sterk vanuit zichzelf, vanuit het
onbewuste tekenen, zegt een tekening
veel over het kind. Over hoe het zich
voelt, wat hem dwarszit en wat indruk
heeft gemaakt op het kind. Wat een kind
niet met woorden kan uiten, laat hij in
z'n tekening zien."
Aan de hand van een probleemstelling
maken de kinderen die Zijlstra behan
delt een tekening, in een "therapeutische
setting". Daarna maakt de pedagoge een
verslag met handvatten en tips voor de
ouders of leerkrachten.
Zijlstra's fascinatie voor kinderteke
ningen komt niet uit de lucht vallen.
Voordat ze pedagogiek studeerde, volg
de ze eerst twee jaar de kunstacademie.
„Ik had niet genoeg talent om een groot
kunstenaar te worden, maar ik heb daar
wel geleerd naar kunst te kijken." Kleine
kinderen doen als het ware van- nature
wat kunstenaars moeite kost. „Ieder
kind tekent Als dat niet zo is, moet je
aan de bel gaan trekken. En erachter ko
men waarom hij of zij dat niet doen."
Kriskras-ananas
Kinderen ontwikkelen zich in hun
tekenkunst overal ter wereld hetzelfde.
„Kinderen van twee beginnen met
krassen in een ronde vorm. Kinderen
noemen dat vaak de kriskras-ananas.
Daarna maken ze een rondje met een
stip erin -het teken van zichzelf in de
baarmoeder, waar ze vandaan komen-
en daarna volgt een kruisvorm: rechte
lijnen dwars op elkaar. Als ze dat gaan
tekenen, zijn de kinderen vaak gaan
staan en lopen. Als het kind een jaar of
drie is, kan de eerste mensfiguur zich
openbaren: een combinatie van de vo
rige twee vormen."
De eerste mensfiguren heten "kop-
poters", omdat het hoofd aan de benen
vastzit. Zijlstra: „Later komt daar vaak
een romp tussen. En er komen armen
aan, met eventueel de zogenoemde hark-
handen. Hoe beter een kind zich bewust
raakt van zijn eigen lichaam, hoe gevul
der de tekening wordt: stokjes voor de
benen worden dikker. Als het kind rond
de zes jaar is, volgt er vaak een halsje
tussen de romp en het hoofd."
De ontwikkeling is overal ter wereld
hetzelfde, maar kan door derden wor
den verstoord. „Ik woonde ooit enkele
jaren in Japan. Het viel me op dat kin
deren daar allemaal dezelfde soort pop
petjes tekenen, omdat dat al heel jong
zo wordt aangeleerd. Beter gezegd: leer
krachten leren kinderen af om vanuit
zichzelf te tekenen."
Het vanuit zichzelf laten tekenen is de
belangrijkste les die de Brabantse wil
meegeven. „Laat kinderen maar lekker
hun gang gaan en bemoei je er als ou
ders vooral niet te veel mee. Door het
tekenen ontwikkelen ze zich, verwerken
ze gebeurtenissen in hun leven."
Niet verraden
Zijlstra herkent dat sommige ouders
hun kinderen graag het tekenen willen
aanleren, bijvoorbeeld hoe een mens
of een huis in elkaar zit. „Maar je moet
de dingen niet verraden. Kinderen ont
dekken dat vanzelf, als ze daaraantoe
zijn."
Wel is het volgens de pedagoge van
belang kinderen het juiste materiaal
aan te bieden. „Ik geef kinderen altijd
mooi, stevig papier dat niet gemakkelijk
omkrult. Daarmee geef je als ouder of
opvoeder aan dat je het belangrijk vindt
wat ze te vertellen hebben. Iemand die
Pedagoge Froukje Zijlstra, hier met een
tekening van een kriskras-ananas, her
kent dat sommige ouders hun kinderen
graag het tekenen willen aanleren. „Maar
je moet de dingen niet verraden. Kinderen
ontdekken dat vanzelf, als ze daar aan toe
zijn." Foto's Bert Jansen
tekent, laat zich in het hart 'kijken."
Zijlstra is een fel tegenstander van
viltstiften. „Zeker omdat ze vaak te jong
worden aangeboden. Al die felle kleu
ren zijn echt iets van de hedendaagse
maatschappij. Op kinderen hebben ze
het effect van een disco: het geeft veel te
veel prikkels. Krijt of potlood is het ma
teriaal van een kunstenaar. Omdat daar
makkelijker een kunstwerk mee groeit.
Een streep is nooit verkeerd, je kunt
hem uitgummen. Of wat bijwerken en
zo'n streep wordt toch weer iets."
Kleurgebruik
Tijdens de eerste sessie stelt de peda
goge kinderen altijd eerst op hun ge
mak. Pas dan motiveert ze hen te gaan
tekenen. „Ik zeg vaak: „Je mag een huis,
een boom of een mens tekenen." Maar
ik laat hen ook vrij om iets anders te
kiezen. Jongens tekenen in plaats van
een huis ook wel een boot of een auto."
Ze pakt er wat tekeningen bij. „Ieder
kind heeft z'n eigen manier van tekenen.
Deze boom zou iemand anders nooit
precies zo hebben kunnen maken. Dat
is het mooie."
Zelf kijkt ze als eerste naar de algeme
ne indruk die een
tekening geeft: is
ze vrolijk of droe
vig. „Vaak is dat
af te leiden uit
het kleurgebruik.
Maar er is meer.
Een kind dat heel
klein tekent, kan
daarmee uitdruk
ken dat het heel
onzeker is."
Voor de inter
pretatie van de te
keningen grijpt ze
onder meer terug
op de psychoana
lyticus Jung. „Een
poort symboli
seert de geboorte
en de dood, een
zon de buiten
wereld en bij een
huis gaat het vaak
om het kind zelf.
Een open huis,
waar je als het
ware van buitenaf
de tafel ziet staan,
geeft de open hou
ding aan die voor
kinderen tot een jaar of acht natuurlijk
is. Het dak van het huis symboliseert
het hoofd; het denken. Heeft een kind
een neurologisch probleem, dan laat
het dat soms in de driehoek onder het
dak zien. Een huis dat niet is gegrond,
dus ergens in de lucht zweeft, zegt iets
over hoe het kind in het leven staat. Dat
kan betekenen dat het weinig houvast
ervaart."
Het meisje dat de appelboom in de
winter tekende -een duidelijk teken dat
er iets belangrijks is te vertellen- maakte
ook een boom met een gat. „Ook dat is
zo'n symbool dat bij veel kinderteke
ningen op een traumatische, of nog niet
verwerkte gebeurtenis duidt. Naast de
boom tekende ze zichzelf, maar er was l-
te zien dat ze het mensfiguurtje zeker
drie keer had uitgegumd."
Ze wijst op de algemeenheden in de
tekeningen. Te concreet wil ze niet wor
den. „Ik vind het risico groot dat ouders
met allerlei ideeën in hun hoofd naar te
keningen van hun kinderen gaan kijken.
En hen -onbewust- gaan manipuleren
anders, in hun ogen 'beter' te gaan te
kenen. Dat zou kinderen kunnen scha
den. De kinderen vertellen zelf wel wat
ze hebben getekend. Zo vertellen ze hun
levensverhaal. Een verhaal waar je naar
moet luisteren. De belevingswereld van
het jonge kind is zo anders als die van
ons volwassenen."
Meer informatie:
Iyse.nl.
kindertekeningana-
Tijdens de eerste sessie stelt Zijlstra kinderen op hun gemak.
I „Een open huis geeft de open houding van het kind aan."
Vraag: Hoe moeten we omgaan met het
eetpatroon van onze dochter van 15? Zij
is altijd al een slechte eter geweest. Mijn
man is bang dat ze niet genoeg bin
nenkrijgt en zegt daar ook wat van. Zelf
maak ik me er minder druk om, hoewel ik
haar erop attendeer dat ze in de groei is.
De huisarts zegt dat het eten vanzelf wel
komt. Onze dochter geeft als verklaring
dat ze minder eet oifidat het eten achter
haar beugel gaat zitten.
Drs. H. D. Keus-Jonker
Het geschetste probleem is herken
baar voor veel ouders. Het ene kind is
kieskeurig, het andere eet te veel en het
volgende eet te weinig. Ouders kunnen
zich er veel zorgen over maken.
In bovengenoemd probleem gaat het
om een slechte eter. Nu is de vraag
wanneer een kind te weinig eet lastig
te beantwoorden. Het is moeilijk aan
te geven wat weinig is. Wat voor het
ene kind weinig is, kan voor het andere
genoeg zijn. Het ene kind heeft meer
voedsel nodig dan het andere, bijvoor
beeld omdat het meer energie verbruikt
of sneller groeit. Sommige kinderen
hebben geen behoefte aan veel eten.
Belangrijk is om te weten of er sprake
is van onder- of overgewicht.
Beugel
Bij een eetprobleem is het belangrijk
na te gaan wat de oorzaak ervan zou
kunnen zijn. Het kan om diverse facto
ren gaan. In bovengenoemd probleem
geeft het kind zelf aan dat dit te maken
heeft met het dragen van een beugel.
Tips
Dit is mogelijk. De ouders moeten
hierover in gesprek gaan met hun kind.
Blijkt dat door het dragen van een
beugel het kind te weinig voedings
stoffen binnenkrijgt, dan moeten ze
samen zoeken naar alternatieven.
Het kan ook zijn dat de dochter de
beugel als alibi gebruikt. Een moge
lijke oorzaak kan worden gezocht in
de relationele sfeer. Ouders hebben
grote invloed op het eetgedrag van hun
kinderen. Hoe is de onderlinge relatie?
Hoe reageren ouders op het eetgedrag
van hun kind?
„Als pubers geen aandacht krijgen,
kunnen ze vervallen in een oude tactiek,
namelijk het niet eten." De persoon op de
foto heeft geen betrekking op het onder
werp. Foto RD, Henk Visscher
Eetproblemen kunnen een onderdeel
zijn van de puberteit en de strijd om
onafhankelijkheid. Een kind kan een
houding hebben van: ik bepaal zelf
wel wat en hoeveel ik eet; ik kan wel
voor mijzelf zorgen. Ook heeft in de
puberteit soms een herhaling van het
gedrag uit de peutertijd plaats, name
Laat het kind meehelpen
bij het koken en samenstellen
van de maaltijd.
Laat het kind het eten
van de andere gezinsleden
opscheppen. Dat betrekt het
meer bij de maaltijd.
Zorg zo veel mogelijk voor
regelmaat. Eet samen op
vaste tijden.
Geef het kind positieve
aandacht en praat met elkaar,
maar niet over te weinig eten.
Dwing niet tot eten. Maak
van eten geen machtsstrijd.
Ga als vader eens alleen
met de dochter uit eten.
lijk niet eten om aandacht te krijgen.
De puberteit kan een zeer verwar
rende tijd zijn. Aan de ene kant hebben
pubers hun ouders niet nodig, maar
aan de andere kant hebben ze schreeu
wend behoefte aan aandacht. Als ze die
aandacht niet krijgen, kunnen pubers
vervallen in een oude tactiek, namelijk
het niet eten.
Slanke vrouw
Gebrek aan eetlust is zo onbewust een
middel om meer aandacht te krijgen.
Omdat ouders weten hoe belangrijk
eten is, letten ze er juist op hoeveel een
kind eet. Als ouders te veel aandacht
besteden aan niet eten, geeft dat de pu
ber tevens een machtsgevoel. De puber
gaat zich verzetten tegen een ouder die
hem tot eten dwingt, plaatst op deze
manier zijn wil tegenover de wil van de
ander. Invloed vanuit de omgeving kan
ook een belangrijke rol bij eetproble
men spelen. Met name meisjes worden
in de puberteit erg gevoelig voor hun
uiterlijk en het ideaalbeeld van de
slanke vrouw.
Ook kunnen psychische factoren
de eetlust doen afnemen. Bijvoor
beeld: vrees om te worden afgewezen,
ongerustheid over het uiterlijk, zorgen
over vriendschappen, gevoelens van
eenzaamheid.
Een teveel aan snoep, onregelmatige
maaltijden en te weinig slaap kunnen
de eetlust eveneens tijdelijk remmen.
Hoe lossen ouders dit probleem op?
In ieder geval dienen ze ervoor te zor
gen dat het kind voldoende positieve
aandacht krijgt. Ook pubers moeten
ervaren dat hun ouders van hen hou
den. Dat betekent: tijd vrijmaken voor
het kind. Er moet sprake zijn van een
betekenisvolle relatie.
Ouders dienen proberen te zorgen
voor een positieve gezinssfeer waarin
het kind zich veilig voelt. Zij moeten
ook laten merken dat ze van hem hou
den en het belang van zijn welzijn op
het oog hebben.
Een puber smacht naar respect en
eigenwaarde. Op deze leeftijd zijn twij
fel aan zichzelf en gevoelens van min
derwaardigheid sterker dan ooit. Juist
gedurende deze periode van twijfel aan
zichzelf ligt de persoonlijkheid van het
kind onder vuur.
Prettige maaltijd
Wanneer ouders alleen maar letten op
het eetgedrag en verder weinig optrek
ken met hun kind, zou het wel eens
kunnen zijn dat het eetgedrag op deze
manier in stand wordt gehouden. Dan
schiet de opvoeding ernstig tekort.
Probeer van de maaltijd iets prettigs
te maken, zonder dwang of haast, en
breng het eten opgewekt en zonder
nadruk op tafel. Dit kan een kind al
geweldig helpen in het ontwikkelen
van een goede eetgewoonte. Niet voor
niets geldt de maaltijd als een gebeurte
nis waarbij het gaat om de gezamen
lijkheid, het bij elkaar zijn. Dan moet
het geen spannende gebeurtenis zijn.
De stemming is een factor die de
smaak kan bederven. Een teveel aan
standjes en opmerkingen kan afkeer
van eten in de hand werken. Verdriet,
tegenzin en spanningen doen het
kind met lange tanden of helemaal
niet eten. Door meningsverschillen
kunnen ze dan „geen hap door de
keel krijgen." Ze hebben al „gegeten
en gedronken." Hevige emotionele
contacten, spanningen en opwinding
rond het eten werken dus negatief op
het eetgedrag.
Eetproblemen kunnen erg ver
velend zijn. Soms zijn ze zorgwekkend.
De meeste problemen lossen vanzelf
echter gelukkig op. Over het algemeen
is de beste manier om de aandacht niet
te richten op het eetgedrag, maar te
werken aan een goede relatie waarin
het kind ervaart dat het waardevol is.
Drs. Keus is oud-docente pedagogiek
aan hogeschool Driestar educatief,
echtgenote en moeder van drie volwassen
kinderen.
Vragen
Hebt u vragen over opvoeding?
Leg ze (anoniem) voor aan de
deskundigen van de vragenrubriek
Eigenwijzer. Dat kan door de situ
atie en de (gezins)omstandigheden
liefst uitvoerig te mailen naar op-
voeding@refdag.nl of op te sturen
naar RD, t.a.v: redactie Mensen,
Postbus 670, 7300 AR Apeldoorn.
