Als de
opvolger
aantreedt
„SPECIALE AANDACHT VOOR ONTEIGENINGEN"
Een samenvatting
9
Drs. W. J J. BROEX
B. VELTMAN
Steeds meer boeren en tuinders zien aankomen,
dat hun bedrijf ten offer gaat vallen voor stadsuitbrei
ding, wegenaanleg e.d. In veel gevallen willen zij
dan weer een nieuw bedrijf beginnen, zeker als er een
of meer meewerkende zoons zijn. De schadevergoe
ding bij de onteigening of de vrijwillige aankoop op
onteigeningsbasis is voor eigenaars gelukkig vaak vol
doende om elders weer verder te gaan als boer of
tuinder.
De hoogte van de schadevergoeding bij onteigening
wordt bepaald door een aantal faktoren. Als er een
of meer kinderen op het bedrijf meewerken, dan kan
de wijze van beloning op de hoogte van de schade
vergoeding van grote invloed zijn. Vandaar dat wij
aan het slot van onze artikelenserie hieraan bijzondere
aandacht willen schenken. In het onderstaande heeft
u aan een beschouwing van de voor- en nadelen van
de verschillende beloningsvormen rekening houdend
met een te verwachten onteigening.
VERGOEDINGEN BIJ ONTEIGENINGEN
De zuivere waarde van grond en gebouwen wordit
altijd aan de eigenaar vergoed. Deze zogenaamde ver
mogensschade wordt niet beïnvloed door de belonings-
vorm van de kinderen. Daarnaast kent de onteigenings
wet ook een zogenaamde inkomensschade, die meestal
in de spreektaal met bedrijfsschade wordt aangeduid.
De inkomensschadevergoeding wordt toegekend aan
allen, die op de te onteigenen gronden of opstallen een
direkt zakelijk of persoonlijk recht hebben. Dit zijn in
de land- en tuinbouw vooral de eigenaar-gebruiker en de
pachter (ook de onderpachter). Vele andere personen,
die door die onteigening ook direkt schade lijden, hebben
geen recht op schadevergoeding. Dit is een hard gelag
en wel zeer sterk voor de arbeiders en de meewerkende
kinderen, die misschien al jarenlang op het te onteigenen
bedrijf werken.
DE MEEWERKENDE ZOON MET EEN BELONING
(Hij komt bij onteigening niet voor schadevergoeding
in aanmerking. Vader is verantwoordelijk voor het be
drijf en zijn zoon krijgt een bepaalde beloning. Dit kan
zijn wat zakgeld met kost en inwoning, maar ook een
c.a.o.-loon of een loon plus winstdeling. In alle gevallen
wordt hierdoor het inkomen van vader lager en dat be
tekent ook dat de berekening van de inkomensschade
van dit lagere inkomen wordt uitgegaan. Zou de zoon
niet beloond worden, dan stijgt het inkomen van vader
en daarmee ook de inkomensschadievergoeding bij ont
eigening. Dus het geven van een passende beloning aan
de zoon kan bij onteigening leiden tot een lagere schade
vergoeding. Wil men in zo'n geval de zoon toch niet in
de kou laten staan, dan zal middels schenkingen of door
afspraken voor latere verrekening de beloning voor de
arbeid van de zoon kunnen verrekenen. Als voorbeeld
het volgendie: een pachter betaalt zijn zoon -niet en heeft
een inkomen van 25.000,hij kan bij volledige ont
eigening een schadevergoeding van 8 9 x dit inkomen
krijgen; deze schadevergoeding wordt wel verminderd
met de rente uit het vrijkomend kapitaal en met een
bedrag voor de vrijkomende arbeid. Betaalt deze man
zijn zoon jaarlijks 10.000,dan is zijn inkomen maar
15.000,De berekening voor die schadevergoeding
gaat dan ook uit van 15.000,en zijn zoon krijgt hele
maal niets als schadevergoeding.
MAATSCHAP OF FIRMA
Bij een maatschap of firma is de zoon mede verant
woordelijk voor de bedrijfsbeslissingen en deelt hij in de
resultaten. Het kan zijn dat men een eenvoudige maat
schap heeft, waarbij vader volledig eigenaar blijft van
het bedrijf en de zoon alleen iets te zeggen heeft over
het gebruik en meedeelt in de winst. In zo'n geval krijgt
alleen die vader bij onteigening naast een vergoeding
voor de waarde van de grond ook een vergoeding van
zijn inkomensschade. De zoon zit ook met inkomens
schade, maar hij heeft geen zakelijk recht of persoonlijk
recht op de grond en krijgt geen vergoeding volgens de
onteigeningswet. Dit is erg onbillijk voor de zoon. Ge
lukkig is reeds diverse malen door de rechtbank in een
onteigeningsprocedure wel een volledige schadevergoe
ding voor vader èn zoon toegekend op basis van voort
zetting van het bedrijf elders. Als er echter onteigend
wordt op liquidatiebasis, dus zonder voortzetting elders,
dan krijgt de vader zijn inkomensschadevergoeding en
die zoon moet maar zien hoe hij zich redt. In ons zelfde
voorbeeld betekent dit: vader heeft een maatschap met
zijn zoon en de winstverdeling is 60 40 bij een inkomen
van ƒ25.000,Als zij beiden ergens anders een nieuw
bedlrijf opzetten dan is een volledige schadevergoeding
mogelijk. ligt het voor de hand dat vader niet opnieuw
gaat beginnen, dan krijgt hij zijn schadevergoeding op
basis van 60/100 x 25.000,en zoonlief staat met lege
handen uit te kijken naar een ander bedrijf. Deze moei
lijkheden treden niet op als de zoon in een maatschap
mede-eigenaar of mede-pachter is. Hij wordt dan ook
zakelijk of persoonlijk gerechtigd in het bedrijf en via
de onteigeningswet kan hij dan ook schadevergoeding
krijgen.
VERPACHTING AAN ZOON
Als die zoon pachtrechten heeft, dan is hij ook recht
hebbende op schadevergoeding bij onteigening. Dit is
natuurlijk vrij ingrijpend voor de vader, maar het biedt
belangrijke voordelen, zeker wanneer vader eigenaar ge
bruiker is. Immers vader krijgt dan de waarde van het
onroerend goed en zou daarnaast geen of weinig in
komensschade vergoeding krijgen, omdat de rente van
zijn vrijkomend kapitaal afgetrokken wordt van zijn in
komensschade.
De zoon heeft geen of weinig kapitaal en krijgt als
pachter de volledige schadevergoeding. Het geven van
pachtrecht aan de zoon kan ook nog gebeuren als het
bedrijf of de gronden reeds bij een goedgekeurd bestem
mingsplan een niet-agrarische bestemmmg hebben gekre
gen. Is de betrokken boer of tuinder rzelf pachter, dan
heeft het doorgeven van het pachtrecht aan de zoon of
het medepachter maken natuurlijk wel invloed op de
schadevergoeding van de vader. Vader krijgt dan name
lijk niets of hij moet delen met de zoon.
TUSSEN WAL EN SCHIP
De meewerkende zoon mag nooit tussen wal en schip
vallen en dus ook niet bij een dreigende onteigening. Bij
veel onteigeningen koopt de overheid meestal via minne
lijk overleg aan en regelt ook via minnelijk overleg de
schadevergoeding. Dan wordt veelal niet strikt de ont-
geningswet gehanteerd en vindt geen korting plaats bij
de berekening via de schadevergoeding. Wanneer er in
minnelijk overleg geen overeenstemming wordt bereikt
en er een onteigeningsprocedure volgt, dan worden de
puntjes goed op de i gezet. En de rechtbank zal dan
alleen over schadevergoeding willen praten met mensen,
die zakelijk of persoonlijke rechten hebben volgens de
onteigeningswet. De meewerkende zoon valt dan bij af
wezigheid van een passende regeling tussen wal en schip.
GEDEELTELIJKE ONTEIGENING
Tot nu toe is het steeds gegaan over gehele of vrijwel
gehele onteigening van het bedrijf. Vaak wordt echter
maar een deel van het bedrijf opgeëist voor stadsuitbrei
ding of wegenaanleg. In zo'n geval wordt doorgaans
wel de volledige inkomensschade vergoed. De gedachte
is dan dat het loon van de zoon blijft drukken op het
gehele bedrijf en deze vaste bedrijfslast komt in het
algemeen voor vergoeding in aanmerking. In ons voor
beeld van het bedrijf met een inkomen van 25.000,
betekent dit het volgende. Vader verdient 15.000,—-
en de zoon 10.000,Als een vijfde van het bedrijf
wordt onteigend, dan wordt uitgegaan van een inkomens
schade voor vader van een vijfdie van 15.000,
3.000,per jaar. De beloning van de zoon blijft echter
een vaste last voor het hele bedrijf en deze last drukt
zwaarder op het kleiner geworden bedrijf. De schade die
hieruit voortvloeit wordt dan ook vergoed.
In de serie artikelen )xAls de opvolger aan
treedt" en waarvan nevenstaande bijdrage de
laatste is, is aangegeven hoe gedacht wordt over
een goede voorbereiding van de bedrijfsover
name en hoe tevens ook gehandeld wordt in de
praktijk. Er zijn vele mogelijkheden en het kan
zijn dat men door de bomen het bos niet meer
Ziet. Daarom willen wij in het kort de kwestie
eens samenvatten.
A. Het is gebleken (vooral uit een onderzoek in
Noord-Brabant) dat op veel bedrijven de
meewerkende kinderen nog altijd niet of
slecht beloond worden voor hun arbeid. Dit
is geen goede situatie. In deze tijd hebben
ook meewerkende kinderen recht op een pas
sende beloning en toekomstige opvolgers
moeten juist in de periode van het mee
werken het toekomstig eigen bedrijf mee
helpen opbouwen en tevens alvast een ge
deelte van het broodnodige eigen vermogen
zelf verdienen.
B. Sterke nadruk is gelegd op een goed bedrijf
in de groei. Wil het bedrijf genoeg opleveren
voor een passende beloning, dan moet het een
flinke omvang hebben en groei vertonen. In
onze praktijkvoorbeelden hebben we dan ook
vier bedrijven uitgekozen, die duidelijk deze
groei lieten zien. Vanzelfsprekend kwamen
we daardoor terecht bij bedrijven, die boven
het gemiddelde liggen.
C. Het belonen door het geven van loon past
vooral voor jongere meewerkende kinderen
tot 21 jaar. In deze leeftijd zijn de kinde
ren meestal nog niet zeker ervan of zij wil
len opvolgen; de verantwoordelijkheid voor
de lasten en lusten van het bedrijf kunnen
zij of willen zij nog niet dragen. De loon-
betakng heeft tot gevolgdat verhoudings
gewijs zware premies voor sociale verzeke
ringen betaald moeten worden. De voordelen
van de wettelijke sociale verzekeringen zijn
voor de meewerkende kinderen nog van zeer
groot belang. Bij een verstandig beheer van
het verdiende loon is het mogelijk om per
jaar enkele duizenden guldens te sparen en
hiermee het eigen vermogen op bescheiden
schaal te vormen.
D. De betrokkenheid bij het bedrijf groeit ieder
jaar. De meewerkende kinderen hebben niet
alleen belang bij een goed loon, maar ook bij
goede bedrijfsresultaten. Hieruit vloeit voort
het meedelen in de winst. Ook kan het mee
werkend kind reeds verantwoordelijk zijn
voor bepaalde onderdelen van het bedrijf of
bepaalde werkzaamheden zelfstandig op
knappen. Eigenlijk moet een meewerkend
kind in deze periode volledig betrokken zijn
bij het wel en wee van het bedrijf, zonder
dat hij/zij definitief aan het bedrijf gebonden
is.
E. De definitieve binding volgt dan meestal op
een gegeven moment vanzelf. Trouwplannen
zijn hierbij erg belangrijk omdat het bouwen
aan eigen gezin ook een zekerheid van het
bestaan vraagt. Het ouderlijk bedrijf kan
deze zekerheid geven, maar dan zijn ook be
paalde regelingen gewenst. Dirékte en vol
ledige overname is o.a. in verband met de
leeftijd van de ouders niet altijd mogelijk of
gewenst. Een maatschap met eigendomsin-
breng van roerende en/of onroerende goede
ren is dan een uitstekende oplossing.
F. Uiteindelijk komt een periode, dat de hele
periode van meewerken en langzamerhand
zelfstandig worden achter de rug is. De jon
gere agrariër staat voor een eigen bedrijf.
Juist dan is het belangrijk, dat zijn voor
bereiding goed is geweest d.w.z. hij moet een
gezond bedrijf hebben en een behoorlijk
eigen vermogen. Deze twee pijlers leveren
hem dan een basis, waarop hij als zelfstan
dige in de land- en tuinbouw zich naar wij
hopen goed kan handhaven.
G. In de agrarische gezinnen met meewerkende
kinderen zijn een aantal gebeurtenissen,
waarbij men zich èn aan maatregelen in het
gezin èn aan maatregelen in het bedrijf spe
ciale aandacht moet schenken, n.l.
1. Als een kind duidelijk belangstelling
toont voor opvolging in het eigen bedrijf.
2. Als het kind daadwerkelijk na de school
opleiding gaat werken op het bedrijf.
3. Als het meewerkend kind de leeftijd be
reikt van 21 jaar.
4. Als het meewerkend kind definitief be
sluit het bedrijf tezijnertijd over te nemen
en hiervoor ook in aanmerking komt.
5. Als het meewerkend kind gaat trouwen.
6. Als het meewerkend kind het bedrijf
daadwerkelijk overneemt.
Het kan zijn dat deze gebeurtenissen elkaar
mooi in de tijd opvolgen en het kan ook zijn
dat twee of meer gebeurtenissen samenval
len, maar dat maakt voor het nemen van de
passende maatregelen geen verschil. Ten
slotte nog één opmerking. In de agrarische
gezinnen zal men zelf steeds moeten beslis
sen hoe en welke maatregelen getroffen wor
den. Als koning op het eigen erf zal men dan
tevens wel zo verstandig zijn om eerst advie
zen in te winnen bij deskundigen en bij het
uitvoeren van de genomen maatregelen ook
weer deskundigen inschakelen.
